هنر خوشنویسی یکی از هنرهای معتبر و مشهور در ایران است. هنر باشکوه خوشنویسی و تزئینات متعدد آن همیشه مورد ستایش ایران شناسان قرار گرفته است.

اهمیت هنر خوشنویسی در میان هنرهای ایرانی به حدی است که به نظر می رسد برخی هنرها بدون خوشنویسی تزئینی ناقص هستند. ایرانیان بیش از هر ملتی از خوشنویسی های مختلف برای غنی سازی و زیباسازی ظروف سفالی ، ظروف فلزی و بناهای تاریخی استفاده کرده اند.

بیشتر کتاب های دست نویس ایران به ویژه قرآن کریم و مجموعه شعرهایی مانند شاهنامه ، حافظ ، گلستان ، بوستان و خیام به دلیل خوشنویسی زیبا و ظریفشان از آثار هنری گرانبها شناخته شده اند.

این کتابها از نظر متخصصان هنر در سراسر جهان دارای ارزش و اهمیت فوق العاده ای هستند. هنر خوشنویسی در ایران سابقه ای طولانی دارد. این تاریخ شامل مخالفت نوشتن در ایران و روند تکامل آن از دوران باستان تا دوره اسلامی و از این دوره تا به امروز است.

لوحی به خط هیروگلیف کشف شده در قسمت شمال غربی فلات ایران ، متعلق به دوره پیش از تاریخ ، نشانه این است که ساکنان اولیه ایران دارای علائم و روش های توصیفی هستند. در جستجوهای باستان شناسی سیلاک و مارلیک ، ظروف و مهرهای استوانه ای حک شده بر روی اولین نوشته های ایرانی کشف شده است.

در ایران باستان و در دوره های مختلف تاریخی ، زبان هایی مانند "ایلامی" ، "اوستایی" ، "پهلوی" و "فارسی میانه" صحبت می شد. اعتقاد بر این است که خط فارسی باستان حدود 500-600 سال قبل از میلاد برای تهیه کتیبه های یادبود برای پادشاهان هخامنشی ابداع شده است. این خط ها از حروف افقی ، عمودی و مورب به شکل میخ تشکیل شده اند و به همین دلیل در فارسی  "Khat-Mikhi"  نامیده می شود.

هنر خوشنویسی یکی از هنرهای معتبر و مشهور در ایران است.

قرن ها بعد ، فیلمنامه های دیگر "فیلمنامه هایی مانند" اوستایی "و" پهلویت ها "ایجاد شدند. الفبای اوستایی یا "اوستایی" در قرن 3 میلادی برای نوشتن سرودهای زرتشت ایجاد شد. اوستایی یک زبان منقرض شده هند و ایرانی است که مربوط به فارسی قدیم و سانسکریت است.

خط اوستایی مربوط به خطوط مذهبی کتاب مقدس زرتشتیان به نام "اوستا" بود و برخلاف خط میخی- که بر روی سنگهای مسطح تراشیده شده بود - خط اوستایی با قلم پر ، معمولاً در صفحات پوست حیوانات ، نوشته می شد.

جای تعجب است که این خط دارای شباهت هایی با خطوط عربی مانند "ثلث" و "نسخ" است که قرن ها بعد اختراع شده اند. با این حال ، برخلاف این خط ها ، نامه ها در اوستایی برای تشکیل یک کلمه به یکدیگر متصل نبودند بلکه فقط به صورت جداگانه در کنار یکدیگر نوشته می شدند (شبیه خط های لاتین). با این حال از راست به چپ نوشته می شد.

پس از آغاز اسلام در قرن 7 ، پارسیان الفبای عربی را با زبان فارسی تطبیق داده و الفبای فارسی معاصر را توسعه دادند. الفبای عربی 28 حرف دارد و ایرانیان چهار حرف دیگر به آن اضافه می کنند تا به 32 حرف فارسی (فارسی) موجود برسند.

خط كوفي نخستين كتيبه اي است كه براي تزئين ظروف سفالي و ظروف فلزي پس از حكومت اسلام در ايران مورد استفاده قرار گرفت.

قدیمی ترین نمونه خط میخی شکوفه دار در لوح نصب شده در مسجد نائین وجود دارد و متعلق به اواخر قرن سوم اسلامی است. در این لوح ، ابتدا و انتهای هر حرف با نقاشی هایی شبیه برگ های درخت خرما تزئین شده است.

در دوره اسلامی ، هنرمندان ایرانی به طرق مختلف الفبای عربی را برای زینت مساجد و بناهای مقدس ، درهای چوبی ، ظروف سفالی و ظروف فلزی به کار گرفتند. هنر خوشنویسی با نوشتن قرآن کریم ، شاهنامه و کتابهای دیگر ، شکوفایی بیشتری پیدا کرد و طی قرون بعدی به بالاترین درجه کمال رسید.

در دوره صفویه ، خوشنویسان با فضیلت ایرانی ، انواع متنوعی از نوشتار فارسی را اختراع کردند. هزاران لوح ، کتاب و قطعه دست نویس جذاب در میان آثار هنری خوشنویسی در ایران موجود است.

ایرانیان از طرق مختلف در هنر صحافی کتاب موفقیت زیادی کسب کردند. جلد چرمی این کتاب ها به بهترین شکل ها با الگوهای هندسی و گل و مناظر مختلف غنی شد.

هنر نورپردازی نقش زیادی در تزئین این روکش های چرمی داشته است. برخی از ارزشمندترین کتابهای دست نویس ایران با بندهای چرمی در موزه "متروپولیتن" ، "کتابخانه ملی پاریس" ، "کتابخانه مونیخ" و برخی از مجموعه های خصوصی نگهداری می شوند. خوشنویسی در این کتاب ها بیشتر توسط استادان بزرگ این هنر انجام می شود.

خوشنویسی نوشتن ابزاری برای درک متن در سراسر جهان تلقی می شود ، اما در ایران نوشتن راهی برای تبدیل شدن به یک هنر قابل تخمین ساخته است.

گرچه کارشناسان هنر در سراسر جهان از مطالب خط فارسی چندان آگاه نیستند ، اما آنها تمایل دارند از آثار خوشنویسی ایرانی برای آراستن کتابخانه ها و مجموعه های خصوصی خود استفاده کنند. تخصص ارائه شده در خوشنویسی ایرانی ، بیانگر لطیف ترین تصورات هنری است.

خوشنویسی در میان نمادهای هنری در نظر گرفته شده است

خوشنویسی در میان نمادها ، حروف و عناصر هنری در نظر گرفته شده است که کلمه را تشکیل می دهند ، همیشه دارای ویژگی های زیبایی انکار ناپذیری هستند. سبک های خوشنویسی ایرانی ، از جمله طلیق ، نستعلیق ، نسخ ، ثولت ، رقا ، توقی ، شکسته ، کوفی و متن های تزئینی ، در میان سایر ملل افتخارآمیز است. به ویژه ، هنگامی که آنها با نور تزئین می شوند ، که صد برابر جلوه ای به اشکال متعالی آنها می بخشد.

در حقیقت ، خط ایرانی واقعاً سزاوار چنین نورافشانی ها ، و چنین احترامی است. شاهکارهای آن ، هنگامی که روی دیوارها نصب می شوند ، جذابیت نقاشی های عالی را دارند ، حتی بر خارجی ها تأثیر می گذارد. بنابراین بسیاری از آنها در حال جمع آوری عاشقانه خوشنویسی ایرانی هستند.

پادشاهان و شاهزادگان ایران همیشه علاقه به قلمزنی داشته اند. سلطان اویس و سلطان احمد جلایر ، ابراهیم میرزا و بایسونقور گورکانی ، شاه طهماسب ، بهرام میرزا و برادرش ، ابراهیم میرزا صفوی ، فتحعلی شاه و عباس میرزا ، محمد علی میرزا دولتشاه و همچنین بسیاری از شخصیت ها و وزرا و همچنین تعدادی از شاهزاده خانم قاجار ، همه در خوشنویسی مشهور بوده اند.

نستعلیق محبوب ترین سبک معاصر در میان خط های کلاسیک خوشنویسی فارسی است. به عنوان "عروس خط های خط" شناخته می شود.

در حقیقت ، این سبک خوشنویسی براساس چنان ساختار محکمی بنا شده است که از آن زمان تاکنون تغییرات کمی داشته است. به نظر می رسد که "میرعلی تبریزی" ترکیب مطلوب حروف و قوانین گرافیکی را پیدا کرده است ، بنابراین در هفت قرن گذشته دقیقاً تنظیم شده است.

نستعلیق زیباترین سبک خوشنویسی فارسی و از لحاظ فنی نیز پیچیده ترین است. این قوانین دقیق برای شکل گرافیکی حروف و ترکیب حروف ، کلمات و ترکیب کل قطعه خط به عنوان یک کل دارد. حتی دومین سبک خوشنویسی محبوب فارسی یعنی نستعلیق شکسته به طور محسوسی همان قوانین نستعلیق را دنبال می کند ، البته با انعطاف پذیری بیشتری.

سبک های عمده خط خوشنویسی فارسی

حدود قرن دهم بود که "ابن مقله بیضوی شیرازی" تحقیقاتی را انجام داد و شش سبک عمده خوشنویسی را مورد بررسی قرار داد و آنها را دسته بندی کرد.

 این سبک ها "محقق" ، "ریحان" ، "ثلث" ، "نسخ" ، "رقاع" و "توقی" بودند. همه این سبک های خوشنویسی از 12 اصل اصلی پیروی می کنند. پس از "ابن مقله" استاد خوشنویسی دیگری به نام "حسن فارسی کاتب" سبک های "نسخ" و "رقاع" را ترکیب کرد و سبک جدیدی را به نام "طالق" ابداع کرد. سرانجام در قرن چهاردهم ، "میرعلی هروی تبریزی" دو متن اصلی از زمان خود یعنی نسخ و طالق را ترکیب کرد و جذاب ترین سبک خوشنویسی فارسی ، "نستعلیق" را ایجاد کرد.

خوشنویسی محقق

خوشنویسی ریحان

خوشنویسی ثلث

خوشنویسی نسخ

خوشنویسی رقاع

خوشنویسی در میان نمادهای هنری در نظر گرفته شده است ،

یادآوری این نکته بسیار مهم است که برخلاف اجدادش ، نستعلیق از منحنی های طبیعی پیروی می کند. به عبارت دیگر ، برخلاف خطوط عربی که از طرح های منطقی / هندسی پیروی می کنند ، نستعلیق از طبیعت و منحنی های طبیعی پیروی می کند. شباهت های زیادی بین منحنی های استفاده شده در نستعلیق و منحنی های طبیعی وجود دارد و چند مثال در اینجا نشان داده شده است.

جالب است که ممکن است قصد اولیه میرعلی یا دیگران نباشد که حروف را به شکلی بنویسند که شبیه منحنی های طبیعی باشند. اما بعداً این شباهت ها پیدا شد. بنابراین ، نشان می دهد که به دلیل روح اولیه  نستعلیق و گرایش آن به طبیعت است که بسیار صمیمی و زیبا به نظر می رسد.

استادان ایرانی در طالق عبارت بودند از:

خواجه تاج ، عبدالحی ، معین الدین ، درویش عبدالله ، خواجه اختیار و روح الله منشی .

و در نستعلیق:

میرعلی هروی ، سلطان علی ، میرمحمد باقر ، سلطان محمد نور ، سلطان محمد خندان ، محمد ابریشمی ، میر جان ، محمد ابن عشق ، خواجه ابراهیم ، محمد قاسم شادی شاه ، عبدی ، شاه محمود ، معزالدین محمد ، میر سید احمد ، ملک دیلمی ، محمد حسین تبریزی ، محمد زمان ، میرعماد ، شاه محمد ، بابا شاه محمدرضا تبریزی ، علیرضا عباسی و محمد صالح .

و در نستعلیق شکسته:

مرتضی قلی سلطان ، شفیعا ، میرزا حسن کرمانی ، درویش عبدالمجید ، میرزا کوچک ، میرزا عبدالقاسم و معتمدالدوله نشاط ، در کنار صدها نام برجسته دیگر از خوشنویسان گذشته.

تکامل سبک های مختلف قلم ، تغییرات زیبایی شناختی و تحولات خوشنویسی ایران ، ارزیابی تغییرات زیبایی شناختی اساسی ، ارزیابی درجات تکامل به دست آمده و کشف چابکی درخشان ذهن هنرمند ایرانی در متن تاریخ ، نشان می دهد که اگرچه برخی از فروپاشی ها بیشتر یا بیشتر است در طول تاریخ خوشنویسی کمتر به چشم می آید ، این زیبایی آن را از نابودی باز داشته است.