سلام به همراهان و هنردوستان سایت بانو تی وی .امروز در این پست آموزشی می خواهیم روش انجام قلم زنی را به شما آموزش دهیم.

سلام به همراهان و هنردوستان سایت بانو تی وی.این پست ، یک پست آموزشی در مورد میناکاری است .بله در این پست می خواهیم مراحل کار قلم زنی را به شما آموزش دهیم .البته ناگفته نماند که برای یاد گرفتن قلم زنی باید زیرنظر یک استاد حرفه ای قرار بگیرید تا بتوانید یک قلم زنی بااصالت و زیبا داشته باشید و قلم زنی را مانند بسیاری از هنرها نمی توان خودآموز یاد گرفت و حتما برای روش کار و دسترسی به ابزار مورد نیاز بهتر است زیر نظر یک استاد برجسته باشید.
اما بهتر است یک روش کلی از مراحل ساخت یک قلم زنی را بدانید تا با آگاهی و زمینه ی قبلی بتوانید این هنر را دنبال کنید.

پس در ادامه ی این پست آموزشی و کاربردی همراه ما باشید.

قلم زنی چیست؟

قلم زنی عبارت است از تزیین و کندن نقش ها بر روی اشیای فلزی به ویژه مس، طلا، نقره، برنج  است .در قلم زنی با استفاده از ضربه ی چکش روی قلم طرح ها را روی اجسام فلزی ایجاد می کنند.قلم زنی ها روی ظروف نقره ، مس و طلا انجام می شود.

این هنر با سابقه چندین هزار ساله خود؛ در دوران هخامنشیان رواج یافت و در دوره ساسانیان به اوج خود رسید.

قلم زنی چگونه انجام می شود؟

امروزه برای اینکه صدای قلم زنی کمتر اذیت کند و صدای کمتری ایجاد کند داخل طرف یا سینی را که معمولاً از جنس نقره یا طلا است از محلول قیر و گچ پر می‌کنند تا سروصدای قلم کمتر به گوش برسد و همچنین مانع از سوراخ شدن ظرف در حین کار شود.

سپس طرح مورد نظر را روی ظرف رسم کرده و قلم مناسب را بر اسای طرح انتخاب کرده و روی سطح ظرف قرار می‌دهند و با چکش بر انتهای قلم می‌کوبند تا شیارها و نقش‌ها را روی طرف مورد نظر ایجاد کنند.
بعد از اینکه کار قلم زنی تمام شد قیر را از روی ظرف جدا می کنند و ر.ی شیارهایی که ایجاد کرده اند گرد زغال می زیرند و در نهایت با روغن جلا آن را جلا می دهند به همین دلیل است که طرح قلم زنی خطوط تیره ی سیاه است.به این ترتیب نقش‌های قلم‌زده شده به شکل خط‌هایی تیره و مشخص دیده می‌شود.

1.فلزات و ابزار و مواد مورد استفاده در هنر قلم زنی

در هنر قلم زنی از فلزات به صورت خام استفاده نمی شود و معمولا فلزاتی را براساس یک استاندارد با هم مخلوط می کنند تا فلز خاصی ایجاد شود و بتوانند روی آن قلم زنی انجام دهند.
به این ویژگی ترکیبی «آلیاژ» می گویند.آلیاژ به معنی ترکیب و مخلوط کردن فلزات با یکدیگر است، بنابراین، مفرغ، فولاد، برنج و بسیاری مواد دیگر که در صنایع امروز کاربرد دارند آلیاژ نامیده می شوند.
فلزات بسیار مستحکم و بادوام هستند و خاصیت ذوب شدن و شکل پذیری دارند.
حالا بهتر است فلزاتی را که در قلم زنی استفاده می کنند را بشناسید    .

1. آلیاژ و فلزات

1.آلیاژ مفرغ، مفرغ ترکیبی از مس و قلع است که هرچه میزان قلع آن بیش تر باشد سفیدتر و از استحکام بیش تری برخوردار است.
2.ورشو،ورشو ترکیبی از نیکل ، مس و قلع است و خاصیت تورق و مفتول شدن دارد.
3.برنج، برنج هم یکی از فلزاتی است که در قلم زنی از آن استفاده می شود و از مس و روی ساخته می شود و با حرارت زیاد نرمی آن افزایش می یابد.
4.طلا، در قلم زنی از طلا هم استفاده می شود که کارهای بسیار قیمتی و ارزشمندی می شوند.طلا فلزی بسیار نرم و زرد رنگ است و در تیزاب سلطانی حل می شود.
5.نقره، انواع ظروف نقره ی قلم زنی را حتما در مغازه ها دیده اید .نقره فلزی سفید رنگ، چکش خوار و شکل پذیر است و به راحتی پرداخت می شود.
6.مس هم از فلزات عمده و رایج مورد کاربرد در هنر قلمزنی است. مس رنگ قرمز نارنجی ای دارد .مس به راحتی چکش می خورد و شکل پذیری دارد.

2.چگونه ظروف قلم زنی را بسازید

طرف ها و اشیایی که در قلم زنی استفاده می شوند به روش های زیر ساخته می شوند :

چکش کاری:

در این روش اشیا و ظروف را به روش کوبیدن با چکش درست می کنند .
روش چکش کاری به دو روش انجام می شود:

• ظروف و اشیایی که مدور هستند با روش چکش کاری به صورت یک تکه ایجاد می شوند.
• ظروف و اشیای چند ضلعی به صورت چند تکه درست می شوند و به هم وصل می شوند.

روش ریخته گری:

در روش ریخته گری فلز را ذوب می کنند و درون قالب می ریزند و در نهایت آن را سرد می کنند.
در این روش به راحتی با قالب های مختلف اشیا مختلف را درست می کنند.
مدل های ریخته گری معمولاً از چوب، فلز، گچ، پلاستیک و موم ساخته شده است. ریخته گری به وسیله قالب انجام می شود و قالب ها دارای دو نوع قالب باز و قالب بسته اند.

روش خم کاری:

در این روش قالب های چدنی به کمک می آید که به شکل ظروف مورد نظر درست شده اند.فلز را به صورت گرد می برند و روی قالب چدنی قرار می دهند و با دستگاه آن را تحت فشار قرار می دهند تا به شکل قالب چدنی در بیاید.

در این شیوه با استفاده از دستگاه «سه نظام» یک صفحه گرد از فلز می بُرند.

3.ابزارهای مورد نیاز در قلم زنی

برای انجام هنر قلم زنی ابزار زیر مورد نیاز است:

• گیره
• سوهان
•  انبر
•  الک
•  سرپیک
•  مخزن سوخت
•  قیچی
•  تابه
•  زیرتابه (اجاق گاز)
•  قیر
•  گچ
•  سنگ نفت
• قلم
•  چکش
•  تسکه
• پرگار
• کنُده
•  قالب
•  گرده
• تیزاب

اما ابزارهایی که به طور مستقیم در هنر قلمزنی به کار می روند چکش و قلم است که هنرمند با استفاده از آن ها زیباترین آثار هنری را می سازد.

چکش:

چکش در قلم زنی دو مدل است .یکی چکس فلزی و دیگری چکش لاستیکی.
چکش فلزی برای کوبیدن روی قلم و ایجاد نقش ها استفاده می شود و چکش لاستیکی برای صاف کردن برجستگی ها و با کوبیدن فلز استفاده می شود.

انواع قلم:

قلم ها در قلم زنی انواع مختلفی دارند و برای ایجاد کردن نقش های مختلف از قلم های مختلف استفاده می شود که نوک و آج آن ها متفاوت است و نام های مختلفی دارند.
طول آن معمولاً ده تا بیست سانتی متر و قطر آن متغیر است.

نوع دیگر تقسیم بندی قلم ها عبارت اند از: قلم های ریزه کاری و قلم های بر جسته کاری

انواع قلم هایی که در قلمزنی استفاده می شوند:

1.قلم سنبه

برای اجرای طرح اولیه و رو سازی طرح و تزیین زمینه کار از این قلم استفاده می شود،
این قلم دارای نوک مخروطی شکل، شبیه نوک مداد است.

2.قلم پرداز

برای رسم کردن طرح اولیه و خط اندازه طرح از قلم پرداز استفاده می شود.
مقطع این قلم کشیده و از دو سمت دارای آج به صورت اُریب است.

3.قلم نیم بر

از قلم نیم بر برای زمانی که می خواهند خطوط طراحی شده را نشان دهند استفاده می کنند.
خط بر روی لوح فلزی استفاده می شود. سطح مقطع نوک این قلم مانند نوک پیچ گوشتی و فاقد آج است.

4.قلم گر سواد

از این قلم برای سایه اندازی، ایجاد بافت روی فلز استفاده می شود .همچنین از این قلم برای ایجاد بافت حیوانی و انسانی استفاده می شود و با این قلم طرح را از زمینه کار جدا می کنند. سطح مقطع این قلم آج دار و مستطیل شکل است.

5.قلم گرسوم

برای ایجاد نقش های دایره ای به صورت برجسته ومنظم و سایه روشن کردن سطح فلز از این قلم استفاده می شود.

6.قلم یک تو

نوک این قلم به شکل دایره ای است و برای ایجاد بافت گل از آن استفاده می شود. نوک این قلم مخروطی شکل با مقطع گرد است و در اندازه های ریز و درشت ساخته می شود.

7.قلم دوتو

قلم دو تو تقریبا مانند قلم یک تو می باشد اما به جای اینکه یک سطح روی آن یک دایره باشد ، دو دایره وجود دارد و از این قلم برای تزیین زمینه کار استفاده می شود.

8.قلم ناخنی

نوک این قلم شبیه به ناخن می باشد و برای نقش های تزیینی و خط های منجنی استفاده می شود .همچنین برای ایجاد طرح هایی مثل فلس ماهی، موی انسان، یال اسب و…. از آن استفاده می شود.

9.قلم بادامچه

نوک این قلم شبیه به بادام است و آج دار می باشد و معمولا برای ایجاد طرح گل و برگ از این قلم استفاده می شود.

10.قلم کف تخت

نوک این قلم در مقطع شبیه مربع یا مستطیل و دارای انواع ریز و درشت است که از آن برای فرو بردن و مسطح کردن زمینه طرح استفاده می شود.

11.قلم نیم ور

سطح مقطع آن شبیه ذوزنقه است و دارای دو نوع آج دار و بدون آج است و از آن برای فرو بردن و پایین نشستن زمینه و جداسازی طرح، از زمینه استفاده می شود.

12. قلم نیم بر کلفت

نوک این قلمو بیضی شکل و منحنی و بدون آج است. با این قلم خطوط اصلی نقش را فرو برده و کار را برجسته می کنند.

13.قلم قلم گیری

از این قلم برای لایه برداری سطح فلز و برای کندن و ایجاد شیار به شکل تراش فلز استفاده می شود نوک آن تیز، شبیه سرنیزه؛ و فاقد آج است.

14.قلم بادامی ساده یا درختی

از این قلم برای ایجاد نقوش چند پر و تزیین زمینه استفاده می شود. سطح مقطع آن شبیه میوة بادام و بدون آج است و سطح مقطع آن را تو خالی و لبه دار می سازند.

15.قلم خُشه

از این قلم برای برجسته سازی استفاده می شود و نوک آن مدور و بدون لبه و صیقلی است.

16.قلم تیزبُر

این قلم بسیار تیز است و نوک ان شبیه به پیچ گوشتی می باشد.از این قلم برای مشبک کردن استفاده می شود.

4.قیر و روش تهیه آن برای هنر قلمزنی

در هنر قلمزنی از قیر سفت به سه دلیل استفاده می شود:
1.برای محکم کردن فلز و جلوگیزی از فشار و شکستن فلز در برابر ضربه ی چکش و قلم
2.برای اینکه صدای چکش و ضربه ی قلم را کمتر کنند از قیر استفاده می کنند.
3.زمانی که به کار قیر می زنند کار آسان تر انجام می شود.

قلم زن ها قیر مخصوص کارشان را خودشان تهیه می کنند.مواد مورد نیاز قیر ، گچ و ظروف مورد نیاز مانند الک و ظرف می باشد.

قیر را روی اجاق درون ظرفی قرار می دهند تا ذوب شود .سپس مقداری گچ به نسبت یک به سه به آن اضافه می کنند .باید قوامش به گونه ای باشد که به راحتی از فلز بعد از اتمام کار جدا شود.

برای اطمینان مقداری از مخلوط قیر و گچ را در آب سرد می ریزند، در صورتی که ترد و شکننده شده باشد
و با ضربه چکش به آسانی خرُد شود، قیر برای کار آمده است. مهارت در این کار بر اثر ممارست و تجربه به دست می آید